De Zaak 40/61- Harry Mulisch

De zaak 40/61

Algemene informatie

Auteur: Harry Mulisch

Titel: De zaak 40/61

Plaats van uitgave: Amsterdam

Jaar van uitgave: 1990 (14^e druk)

Jaar van eerste uitgave: 1962

Aantal pagina’s: 194

Genre: reportage

Samenvatting

Het boek/ de reportage gaat over het proces tegen Adolf Eichmann in 1961. Harry Mulisch woont het proces bij en vertelt over zijn ervaringen. In het boek gaat Mulisch op zoek naar de persoon Eichmann, Mulisch verdiept zich in wie Eichmann is en minder in wat hij eigenlijk gedaan heeft. Hij construeert dat Eichmann iemand is met een bijzondere persoonlijkheid. Hij is een machine die in het systeem van de nazi-structuur slechts blindelings opdrachten uitvoerde. Eichmann beroept zich dan ook telkens op het “Befehl ist Befehl”. Eichmann wordt ter dood veroordeeld en opgehangen.
Mulisch wisselt zijn verslag over het proces af met beschrijvingen van bezoeken aan historische plaatsen in Duitsland zoals Eichmann’s werkplek, het landgoed Wannsee waar het besluit werd genomen over de vernietiging van de Joden. Daarnaast geeft hij nog in een viertal hoofdstukken persoonlijke beschouwingen over de gezags- en hiërarchie structuur van de nazi-top en over de motieven van met name Hitler om het jodendom te willen uitroeien.

Verwachtingen

Via de site lezenvoordelijst.nl ben ik op het idee gekomen dit boek te gaan lezen. Ik had nauwelijks een idee waar het boek over ging. Verwachtingen had ik hierdoor nauwelijks.

Thema

Het thema van dit boek is : Mulisch’ zoektocht naar de beweegredenen van Eichmann om deel te nemen aan Hitlers plan, om alle joden volledig uit te roeien

Motieven

Jodenvervolging: Een van de motieven in dit boek is de Jodenvervolging. Mulisch gaat op zoek naar de redenen voor de Nazi’s om de joden uit te roeien. Ook beschrijft hij in diverse stukken hoe deze Endlösung der Judenfrage uitgevoerd werd.

Machine vs mens: Een ander element dat vaak in het boek aan bod komt is het vergelijken van bepaalde mensen met machines. Mulisch beschouwt Eichmann meer als een machine dan een mens, omdat deze bevelen zonder vragen uitvoerde en zich altijd hield aan de regels die hem werden opgelegd.

Schuldvraag: De schrijver stelt de volgende vraag vaak ter discussie: in hoeverre is Eichmann schuldig en kunnen zijn daden hem aangerekend worden? Ook behandelt hij de vraag of Eichmann slechter is dan Hitler en Himmler.

Beoordeling

Schrijfstijl

‘De zaak 40/61’ is het moeilijkste boek dat ik tot nu toe voor mijn Nederlandse literatuurlijst heb gelezen. Niet alleen de schrijfstijl en de zinnen zijn van hoog niveau, maar ook de filosofie maakt het een lastig te lezen boek. Naarmate ik vorderde in het boek, merkte ik dat Mulisch veel kennis heeft over diverse onderwerpen, niet alleen over de Tweede Wereldoorlog, maar ook over andere historische gebeurtenissen/ tijdperken en over filosofische ideeën. Hij gebruikt vaak bepaalde definities/begrippen die voor  mij onbekend waren en het nog lastiger maakten om zijn ideeën te begrijpen.

‘’Als wij morgen allemaal kommunist of ondernemer worden, bestaat de dreiging onverminderd voort – tot aan het einde der tijden. Want de tegenstelling tussen onszelf en onszelf bestaat voort. En mijn mathematische gevoel zegt mij dan, dat iedere mogelijkheid op een dag verwerkelijkt zal worden, zij het morgen, zij het over duizend jaar; ook Adam en Eva moesten, de oneindige tijdsruimte in aanmerking genomen, met mathematische zekerheid op een dag van de Boom der Kennis eten, - de slang was de tijd.’’ ( bladzijde 184)

Ruimte

Een groot deel van dit boek speelt zich eigenlijk nergens af, behalve in het hoofd van de schrijver, Harry Mulisch. Dit komt omdat dit boek grotendeels bestaat uit inzichten en gedachten en niet uit gebeurtenissen. Het verhaal begint bijvoorbeeld met een schets van Eichmann en zijn levensloop. Dit speelt zich eigenlijk niet in een specifieke ruimte af.  De eerste ‘ruimte’ die we tegenkomen is Jeruzalem, waar het proces tegen Eichmann plaatsvindt. Een ander deel vindt plaats in Duitsland, in Berlijn en aan het eind van het boek ook in Polen, in de concentratiekampen Auschwitz en Birkenau.

Vertelperspectief

Een belangrijk aspect van dit boek is dat het non-fictie is. Harry Mulisch schrijft dit boek vanuit zijn eigen ervaringen en gedachten. Dit doet hij onder andere door het gebruik van een dagboek.  Het gebruikte vertelperspectief is het ik-perspectief. Toch vind ik het lastig om een specifiek vertelperspectief aan dit boek te koppelen. De levensloop van Eichmann bijvoorbeeld, die Mulisch aan het begin van het boek behandelt, bestaat uit feiten. Het is een biografie. Een biografie kan uitsluitend in de derde persoon geschreven zijn. Naar mijn mening hoort bij dit gedeelte en bij diverse andere gedeelten in het boek geen vertelperspectief.

Eindoordeel

Het eerste woord dat in mij opkomt als ik dit boek moet omschrijven is : lastig. De schrijfstijl is erg moeilijk en ook de gedachten en ideeën die de schrijver heeft, waren soms moeilijk te volgen. Het begin van het boek is wel goed te lezen. Daar beschrijft hij de persoon Eichmann en lees je zijn dagboek, waarin hij zijn ervaringen beschrijft omtrent het proces. Erg bijzonder vond ik de drie foto’s van Eichmann, die Mulisch aan het begin van het boek heeft geplaatst. De eerste is eigenlijk een pasfoto. Op de tweede foto heeft de schrijver één helft van het gezicht genomen, en deze gespiegeld, zodat er een symmetrisch gezicht ontstaat. Op de derde heeft hij dit met de andere gezichtshelft gedaan. De drie foto’s zijn heel verschillend en vertonen allen een totaal ander beeld van Eichmann.  

Het middenstuk is erg ‘droog’. De schrijver gaat dieper in op de beweegredenen van Eichmann en haalt hier een aantal historische gebeurtenissen bij. Het boek eindigt met het bezoek van de schrijver aan de concentratiekampen Auschwitz en Birkenau. Dit vond ik erg indrukwekkend om te lezen. 

Een goed punt van dit boek is dat het soms best wel controversieel is. De schrijver uit bepaalde dingen, waarmee veel mensen het niet eens zouden zijn. Erg goed vond ik zijn uiting, waarin hij eigenlijk zegt, dat er niets veranderd is in deze wereld. Er zou nog steeds een Hitler kunnen opstaan die mensen oproept om een bepaalde groeperingen uit te roeien en waarschijnlijk zouden wij , de mensen, hetzelfde doen als de Duitse volk toen deed: participeren.

Alhoewel het boek dus ‘pittig ‘ is om te lezen, vond ik het wel interessant. De schrijver beschrijft in sommige stukken op welke wijzen de nazi’s geprobeerd hebben de Joden volledig uit te roeien en wie daarbij betrokken waren. Voor dit boek had ik nog nooit van Eichmann gehoord, terwijl deze een heel belangrijke rol heeft gespeeld in Hitlers plan. Hij is verantwoordelijk geweest voor het transport van honderdduizenden Joden naar de concentratie- en vernietigingskampen.  

Bronnen

http://nl.wikipedia.org/wiki/De_zaak_40/61

http://nrcboeken.vorige.nrc.nl/recensie/harry-mulisch-de-zaak-4061-een-reportage-1962